Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΗΣ

Ο ναός της Παναγίας Παντάνασσης είναι ένα μνημείο μεγάλης αξίας για τη μελέτη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής και ιστορίας.

Η οικοδόμηση του ναού εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ανάπτυξης της περιοχής στους τελευταίους βυζαντινούς χρόνουςμ, που πιστοποιείται από το πλήθος ναϋδριών σε όλα τα χωριά των Βατίκων.

Οι εσωτερικές επιφάνειες του κυρίως ναού, που είναι ενιαίες και αδιάρθρωτες, καλύπτονται εξ ολοκλήρου με τοιχογραφίες καλής τέχνης της Παλαιολόγειας περιόδου, που σώζονται δυστυχώς αποσπασματικά.

Η προφορική παράδοση συνδέει την περιοχή και την ανέγερση εκεί εκκλησιών με μια βυζαντινή ‘’βασιλοπούλα’. Η παράδοση ίσως σχετίζεται με την ιστορία της προσωρινής εξορίας της οικογένειας του αυτοκράτορα Μανουήλ ΄Β. Παλαιολόγου στην Πελοπόννησο. Ο αυτοκράτωρ, φεύγοντας για την Δύση, εμπιστεύτηκε την οικογένεια του στον αδελφό του Θεόδωρο, δεσπότη του Μυστρά. Όταν οι Ιωαννίτες Ιππότες κατέλαβαν προσωρινά το Μυστρά το 1400, ο Θεόδωρος κατέφυγε στη Μονεμβασιά, προφανώς παίρνοντας μαζί του τα μέλη της βασιλικής οικογένειας.

O κυρίως ναός χωρίζεται από το Ιερό μέσω κτιστού τέμπλου, με εσοχές για την τοποθέτηση φορητών εικόνων.

Η υιοθέτηση αφενός μορφολογικών στοιχείων από το λεξιλόγιο της κωνσταντινουπολίτικης αρχιτεκτονικής και αφετέρου καθαρά δυτικών μορφών, είναι χαρακτηριστική της εποχής ανέγερσής του και τον εντάσσει στην αρχιτακτονική που αναπτύχθηκε στα αστικά κέντρα του Δεσποτάτου του Μορέως.

Κατά τα έτη 2007-2008 εκτελέστηκαν στο ναό και τον περιβάλλοντα χώρο του εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης με την επιμέλεια του σεβασμιωτάτου μητροπολίτου Μονεμβασίας και σπάρτης κ.κ.Ευσταθίου

Είναι ναός τρισυπόστατος, κοιμητηριακός, αφιερωμένος στην Παναγία (15 Αυγούστου) και στους Αγ.αθανάσιο (2 Μαίου) και Άγ.Σπυρίδωνα (12 Δεκεμβρίου). Το μνημείο αποκαταστάθηκε τα έτη 2006-2007 με την εποπτεία της 5ης Εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων και με την άριστη συνεργασία των τεχνικών υπηρεσιών της Νομαρχίας και της Μητρόπολης Μονεμβασιάς και Σπάρτης.

Είναι ένα μνημείο μεγάλης αξίας για τη μελέτη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής και ιστορίας.

Πρόκειται για ένα απλό τετράστυλο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο και με τρουλίσκους στα τέσσερα γωνιακά διαμερίσματα. Η τυπολογία του (πεντάπλευρη αψίδα ιερού μαρτυρά σχέσεις με τις αρχιτεκτονικές ιδέες που επικρατούσαν στην Κωνσταντινούπολη, ενώ με τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά, όπως το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποίας και τα πώρινα γείσα του στην ‘’Ελλαδική σχολή’’.

Το μνημείο πρώτος μελέτησε ο Αν.Ορλάνδος ο οποίος το χρονολόγησε στο 12ο αιώνα ένώ πρόσφατη μελέτη της αρχαιολόγου Ασπασίας Λούβη το συνδέει με την παρουσία Ιωαννιτών Ιπποτών στα Βάτικα και μεταθέτει τη χρονολόγησή του στα έτη μεταξύ 1400 και 1404.

Στο εσωτερικό του αποκαλύφθηκαν αξιόλογες τοιχογραφίες Παλαιολόγειας Τέχνης, οι οποίες καθαρίσθηκαν από συντηρητές της Εφορείας μας, ενώ στην παρούσα φάση συντάσσεται η τελική μελέτη στερέωσης και ανάδειξής τους. Το τέμπλο είναι κτιστό με εσοχές για την τοποθέτηση εικόνων.

Νότια του ναού σώζεται η πρώτη σταθερή βυζαντινού πυργοειδούς κωδωνοστασίου, η μορφή του οποίου είναι αποτέλεσμα νεώτερων επεμβάσεων καθώς σύμφωνα με επιγραφή στο αέτωματου 1897 ανεγέρθηκε επί του δυτικού τοίχου το νεοκλασσικό μονόλοβο κωδονοστάσιο.

Με το ναό σχετίζονται επίσης δύο όμορα ερειπωμένα κτίσματα, από τα οποία το δυτικότερο λειτουργούσε ως δημοτικό σχολείο